WWSSE Pedagogika

Wykład 28.11.2010 r.

Treści kształcenia
/ co chcemy przekazać ludziom/
To jest całokształt wiadomości i umiejętności  z różnych dziedzin przewidzianych do  realizacji w procesie kształcenia. Co się zawiera w treściach?
1/ ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od ucznia o zobiektywizowanym znaczeniu /tzn, że mamy do czynienia z wiedza, która uznana przez ucznia za stan faktyczny nie poddaje się dyskusjom/.
2/ wiadomości- uporządkowane są przez ogól sytuacji pedagogicznych nakierowany na pożądane zmiany w osobowości ucznia / mamy do czynienia z przekazywaniem wiedzy z jednej strony a z drugiej kreowanie sytuacji wychowawczych/
3/ ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole/ apel w szkole ma charakter wyuczenia/
Pedagogiczna subdyscyplina ontodydaktyka -/ zajmuje się doborem treści kształcenia, tzn  np. na lekcji historii dany temat ma być przerabiany w tej klasie czy w innej klasie/
Okoń stworzył dobór kryterium doboru treści kształcenia/ cechy na które musimy zwracać uwagę/
1/ wymagania związane a osoba ucząca się tzn treści, powinny być dostosowane do możliwości ucznia psychicznych, społecznych, fizycznych, zwracamy uwagę na fazę rozwoju dziecka oraz potrzeby rozwojowe.
2/ wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem, tzn możliwości i potrzeby społeczeństwa
3/ wymagania związane z rozwojem nauki i kultury /szkoły nie nadążają za rozwojem nauki i kultury, np. przekazują wiedzę już nieaktualną/
ONTODYDAKTYKA zajmuje się nie tylko treściami kształcenia ale jakie maja być przekazywane te treści.
W jaki sposób treści maja być przekazywane?
1/ układ liniowy/ to nasze szkolnictwo, nauczyciel naucza ucznia /
2/ koncentryczny- / widoczny z różnych poziomów edukacji, np. gimnazjum, liceum, tzn powracamy do tego samego zagadnienia w rozszerzonym zakresie, /przyroda w liceum jest już szersza niż w gimnazjum/
3/ spiralny polega na tym, że poszerzamy wiedzę ale wracamy cały czas do początku.

Jakie na przestrzeni nowoczesnej pedagogiki XIX-XX wiek teorie powstawały w związku z treściami kształcenia?

SA to pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia, tzn myśli pedagogicznej wykształciła różne podejścia czego i jak nauczać i powstały różne teorie treści kształcenia. Niektóre jeszcze do dziś sprawnie funkcjonują.

I TEORIA

Materializm dydaktyczny - / encyklopedyzm/ , przykładem jest Japonia, uczenie się dużej ilości materiału w krótkim okresie czasu, z różnych dziedzin nauki kosztem wyjaśniania różnych zależności, związków. Encyklopedyści uznali, że proporcjonalnie do przyswojonego materiału stopień zrozumienia.

II TEORIA

Formalizm dydaktyczny- założenia to: „treści kształcenia są tylko środkiem do rozwijania zdolności i zainteresowań ucznia”./ sytuacja w której twierdzi się, że to co ma się w szkole ma tylko cele ostateczne a nie środki prowadzące do celu/ . Formalizm pomija przekazywanie usystematyzowanej wiedzy.

III TEORIA

Utylitaryzm –związany jest z J. Dewey, on jest twórcą szkoły pracy. Stworzył szkołę na miano gospodarstwa domowego. Założenia utylitaryzmu:
a/ zwrócenie uwagi, iż kryteria doboru treści kształcenia, powinny być oparte na społecznych doświadczeniach ludzi. Szkoła- przez nią chciał Dewey pokazać, że jest miniaturą żacy społecznego, gdzie przygotowuje się ludzi do działalności praktycznej. Na co stawiał Dewey? Zwrócił uwagę ze do treści kształcenia powinniśmy podchodzić problemowo, kształtowanie umiejętności praktycznych, łączenie pracy i nauki z zabawa, aktywizowanie uczniów, zwracał uwagę na włączenie uczniów w życie środowiska naturalnego.

IV TEORIA

Problemowo -kompleksowa /twórcą jest B. Suchodolski/. Efektem tej teorii jest nauczanie zintegrowane/ kompleksowe łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki. Suchodolski twierdził, iż z działalności poznawczej należy uczynić problemy, których rozwiązanie wymaga posłużenia się wiedza z różnych dziedzin. Ta teoria jest podstawą nauczania zintegrowanego. Ta teoria jest przeciwieństwem encyklopedystów!.

V TEORIA

Strukturalizm- / twórca K, Sośnicki,/ amerykański przykład doboru treści kształcenia. Na czym opiera się idea? Możemy podzielić treści kształcenia na 2 grupy.
1/elementy podstawowe/ o trwałej wartości kształcącej
2/elementy wtórne, tj. grupa treści kształcenia nadobowiązkowa np. w USA a Polska, my mamy prawo wyboru tego czego się chcemy uczyć dopiero na studiach w  USA mogą dużo wcześniej.

VI TEORIA

Egzemplaryzm / to bardzo radykalna teoria/.Teoria ta mówi by dokonać bezwzględnej redukcji materiału nauczania ale by nie doprowadzić do zubożenia procesu kształcenia. Oprócz tego co mówią w/w teorie w tej teorii wkład treści ma być egzemplaryczny tzn wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, są to przykłady reprezentatywne dla danego tematu. Od gotowych praktycznych efektów dochodzimy do teorii/ np. Chemia- trzeba się nauczyć tablicy by robić doświadczenia /

VII TEORIA

Teoria materializmu funkcjonalnego- / twórca W. Okoń/. Polega na tym, iż należy jednocześnie przekazywać wiedze teoretyczną, rozwijać umiejętności posługiwania się nią/ bardziej sprawdza się w USZ niż w Polsce/. Dzielimy treści kształcenia na podstawowe i wtórne. Należy pokazać jak postępować by zdobyć dana wiedze.

Jak mamy nauczać?
Metody kształcenia w dydaktyce.
Jest to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem, bądź też samego ucznia umożliwiające osiągnięcie celów kształcenia. Metody kształcenia powinny  być wypracowane, uczniowie powinni posiąść je też sami, bo służy samokształceniu, a nie tylko nauczyciel powinien nauczać ucznia.

Wg. Jakiego kryterium dobiera się metody?
- należy zwrócić uwagę jakie mamy cele dydaktyczne
- należy zwrócić uwagę na treści kształcenia
- należy zwrócić uwagę na wiek uczniów i fazy rozwoju
- należy zwrócić uwagę na przygotowanie nauczyciela
- należy zwrócić uwagę na bazę materialną szkoły

Charakterystyka metod kształcenia

I Klasyczne metody kształcenia / niezbędne do pracy dydaktycznej/
II Nowoczesne metody kształcenia / pojawiają się w związku z rozwojem technologicznym /

AD I/
Pokaz -/demonstracja/- możemy pokazywać przedmioty, zjawiska, procesy, wykresy, modele, doświadczenia.
Pomiar- metoda pozwalająca na określić ilościowy stan badanej rzeczy za pomocą jednostki miary/ pomiar linijka figur geometrycznych/.
Pogadanka- rozmowa nauczyciela z uczniami, ale uczeń jest osobą kierującą, podstawową.
Dyskusja- jest wymianą zdań na dany temat w której nauczyciel jest równorzędny z uczniami, / jeśli chodzi o poglądy/
Wykład- metoda przewidziana dla określonego poziomu edukacji/ np. nie dotyczy szkoły podstawowej/
Metoda opisu- / stan faktyczny/
Metoda opowiadania/ dostarczanie informacji za pomocą sytuacji nierealnych/
Praca z książka, laboratoryjne, zajęć praktycznych.

ADII/
Problemowa-/ J. Deweya/ składa się z etapów:
a/ formułowanie sytuacji problemowej
b/ wytwarzanie pomysłów rozwiązania
c/ weryfikacja pomysłów
d/ zastosowanie uzyskanych wyników w zadaniach praktycznych i teoretycznych. Tzn próbuje zbudować problem naukowy u młodego człowieka, aż do rozwiązań, nauczyciel potem sugeruje uczniom to rozwiązanie, próbuje nauczyć by sami dochodzili do rozwiązań i kształcili się sami.
Metoda gier dydaktycznych mamy możliwość do zastosowania kilku podmetod np., jedna z nich
a/ burza mózgów/ nowoczesna metoda/
To jest zespołowe wytwarzanie pomysłów w rozwiązaniu problemu, tutaj się nie argumentuje tak jak w dyskusji, Burza mózgów jest spontaniczna, nie ma krytykowania i argumentowania żadnych pomysłów.
b/ sytuacyjna.
W większości nadaje się do tematów społecznych, polega na tym, że uczniowie są wprowadzani w złożoną sytuację, która ma wiele  „za” i „przeciw”
c/ biograficzna.
Polega na szukaniu rozwiązań określonych problemów w biografiach ludzi, którzy mieli lub mają czynienia z podobnymi problemami/ np. ktoś kto wyszedł z narkomanii służy swoja radą i pomocą/
d/ symulacyjna.
Polega na odtwarzaniu złożonych sytuacji problemowych/ angażuje się młodych ludzi w odtwarzaniu ról społecznych, wcielaniu się w rolę danej osoby/.

ZASADY KSZTAŁCENIA   
To pewne normy post postępowania uznane za właściwe w celu osiągnięciu zamierzonych rezultatów dydaktycznych.
I zasada poglądowości / należy przechodzić od tego co dla ucznia jest bliskie, w to co jest mniej znane/
II zasada przestępności / stopniowania trudności/
III zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania // w Polsce często pomijana niestety/
IV zasada systematyczności / porządkowanie wiedzy uczniów/
V zasada wiązania teorii z praktyką
VI zasada trwałości wiedzy
VII zasada operatywności wiedzy
VIII zasada efektywności / bierzemy pod uwagę czas pracy ucznia, możliwości, zdolności/
XIX zasada indywidualizacji i uspołecznienia.

OSIĄGNIĘCIA SZKOLNE
To wyniki procesu dydaktyczno-wychowawczego, poprzez osiągnięcia szkolne mamy możliwość stopniowego opanowania wiedzy.
I Nurt- element, to ocenianie wewnątrzszkolne, ma dotyczyć bieżącej oceny uczniów.
II ocenianie zewnętrzne/ osiągnięcia, które są ocenianie przez OKE, ocenia określonego etapu kształcenia/.

FORMY OCENIANIA
a/ sprawdzanie wiedzy po szkole podstawowej
b/ egzamin gimnazjalny
c/egzamin maturalny
d/ egzaminy zawodowe
e/ egzaminy potwierdzające kwalifikacje przygotowania do zawodu.

Uzupełnienie tego, co napisały koleżanki plus ostatnie wykłady.

PODSTAWY DYDAKTYKI OGÓLNEJ   dr J. Andrzejczak

Dydaktyka jest oddzielną nauką społeczną, pedagogiczną. Jest subdyscypliną naukową: posiada własną terminologię, własną metodologię badań oraz własny przedmiot badań. Zajmuje się problemem uczenia się oraz nauczania. Nazwa „dydaktyka” pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos znaczy pouczający, a didaktika – uczę. Po raz pierwszy użyto jej w 1613 roku w Niemczech. Krzysztof Helwig i Joachim Jung, analizując działalność Wolfganga Ratkego (językoznawcy i rzecznika nauczania) opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”. Autorzy uważali dydaktykę za sztukę nauczania, pomijali kwestię uczenia się. Na początku XIX stulecia Jan Fryderyk Herbart, wybitny pedagog i filozof niemiecki, opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dydaktykę jako teorię nauczania wychowującego. Uczeń traktowany był przedmiotowo. Na przełomie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey odmienił oblicze dydaktyki. Traktował ją jako teorię uczenia się.
Dydaktyka jako nauka obejmuje wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej. Przez to, że jest tak obszerna, inaczej będzie wyglądała nauka j. angielskiego, inaczej muzyki, historii, itd. Dydaktykę podzielono na subdyscypliny – powstała metodyka (dydaktyka szczegółowa danego przedmiotu, np. j. polskiego, matematyki, itp.).

Przedmiot i zadanie dydaktyki:
- bada procesy uczenia się i nauczania – organizowane w sposób świadomy, systematyczny i planowy.
- czynności nauczyciela i uczniów
- cele kształcenia
- treści kształcenia
- zasady kształcenia (reguły, normy)
- metody kształcenia (sposób postępowania nauczyciela)
- środki dydaktyczne
- formy organizacyjne kształcenia (to, w jaki sposób kształcić)
- osiągnięcia szkolne
- systemy dydaktyczne
Cele kształcenia - kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia; działania, które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy. To zadanie sobie pytania, co ma być efektem końcowym tego procesu uczenia się, który sobie zaplanujemy.
Podział celów ze względu na:
a) czas:
- potencjalne (długoterminowe): funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać
- aktualne (szczegółowe): symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się nauczyciel i uczniowie)
b) przedmiot i podmiot kształcenia:
- rzeczowe (przedmiotowe): zmiana zasobów wiedzy i umiejętność jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów
- podmiotowe: zmiany w rozwoju sprawności umysłowych (postaw, systemu wartości) wywołanych procesem dydaktyczno-wychowawczym
c) stopień ogólności celów:
- ogólne: wyrażają to, co ma być produktem końcowym tego procesu
- pośrednie: otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności
- szczegółowe (operacyjne): precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań, problemów, poleceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.
d) sfery osobowości:
- poznawcze: dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości
- emocjonalne (afektywne): dot. zmian w sferze afektywnej osobowości
- psychomotoryczne: dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości
Cechy, które powinny posiadać cele kształcenia:
- wykonalność (realność) – dające się zrealizować
- logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności
- dostrzegalność – określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania
- wymierność – określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został zrealizowany, czy nie
- rzeczowość i precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć.
Klasyfikacja celów kształcenia wg W. Okonia:
Strona rzeczowa:
- opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce
- ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego przekształcenia
- kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych przekonań.
Strona osobowościowa (podmiotowa)
- ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych.
- rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych: społecznych, estetycznych i technicznych.
- wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.
Treści kształcenia to całokształt wiadomości, umiejętności z różnych dziedzin rzeczywistości przewidziany do realizacji w procesie kształcenia.
Treści kształcenia to:
- ogół uporządkowanych wiadomości niezależnych od uczniów, czyli o zobiektywizowanym znaczeniu (tzn., że mamy do czynienia z wiedzą, która uznana przez ucznia za stan faktyczny nie poddaje się dyskusjom)
- ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na pożądane zmiany w osobowości ucznia, które można określić jako zgodne z celami kształcenia (mamy do czynienia z przekazywaniem wiedzy z jednej strony a z drugiej kreowanie sytuacji wychowawczych)
- ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia (apel w szkole ma charakter wyuczenia).
Ontodydaktyka to subdyscyplina pedagogiczna, zajmująca się doborem treści kształcenia (tzn. dany temat ma być przerabiany w tej klasie czy innej).
Kryteria doboru treści kształcenia w ujęciu W. Okonia:
1) Wymagania związane z osobą uczącą się i rozwijającą się pod wpływem edukacji – treści powinny być dostosowane do możliwości ucznia (fizycznych, społecznych, psychicznych); należy uwzględniać fazy rozwojowe dziecka i potrzeby rozwijającego się człowieka.
2) Wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem – przy doborze treści należy uwzględniać możliwości i potrzeby społeczeństwa. Dziedziny, które powinny być uwzględnione przy doborze treści kształcenia to m.in. ojczyzna i własny naród, inne narody, życie społeczno – obywatelskie kraju, edukacja, praca zawodowa, rodzina.
3) Wymagania związane z rozwojem kultury i nauki – treści kształcenia w aspekcie kultury powinny uwzględniać: poznanie dóbr kultury, wytwarzanie przez uczących się różnych wartości i przeżywanie wartości.
Ontodydaktyka zajmuje się nie tylko treściami kształcenia, ale też w jaki sposób  mają być przekazywane te treści.
Trzy układy treści kształcenia:
- liniowy – ważna jest systematyczność. Nauczyciel przekazuje tematy z lekcji na lekcję, jeden po drugim.
- koncentryczny – powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie
- spiralny – cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku

Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:
1) Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) - uczenie się dużej ilości materiału w krótkim okresie czasu, z różnych dziedzin nauki, kosztem wyjaśniania różnych zależności, związków. Encyklopedyści uznali, że proporcjonalnie do przyswojonego materiału stopień zrozumienia. Przykładem jest Japonia.
2) Formalizm dydaktyczny - treści kształcenia są tylko środkiem do rozwijania zdolności i zainteresowań ucznia. Stawia się na podmiotowość ucznia. Wszystko to, co dzieje się w szkole jest tylko środkiem do jakichś innych celów a nie celem ostatecznym. Formalizm dydaktyczny pomija przekazywanie usystematyzowanej wiedzy . W pewnym momencie uczeń kształci się sam. Szkoła jest bazą, podstawą, by uczeń dalej sam się rozwijał.
3) Utylitaryzm dydaktyczny - związany z J. Dewey, twórcą szkoły pracy. Stworzył szkołę, która miała przypominać gospodarstwo domowe. Dzieci wyk. pracę związaną z gospodarstwem domowym, rzemiosłem. Wykorzystywanie umiejętności uczniów. Założenia utylitaryzmu: kryteria doboru treści kształcenia powinny być oparte na społecznych doświadczeniach ludzi. Tym samym szkoła była szkołą eksperymentalną, namiastką życia społecznego, w której przygotowuje się ludzi do pewnej działalności praktycznej. Zwrócił uwagę na to, że powinniśmy do treści kształcenia podchodzić problemowo. Nie wyjaśniać, ale zadawać pytania. Uczymy się, a nie nauczamy. Kształtowanie umiejętności praktycznych, łączenie pracy i nauki z zabawa, aktywizowanie uczniów, włączenie uczniów w życie środowiska lokalnego.
4) Teoria problemowo-kompleksowa - twórcą jest Bogdan Suchodolski. Efektem tej teorii jest nauczanie zintegrowane i kompleksowe łączenie wiedzy z różnych dziedzin nauki. Suchodolski twierdził, iż z działalności poznawczej należy uczynić problemy, których rozwiązanie wymaga posłużenia się wiedza z różnych dziedzin. Treści kształcenia powinny dotyczyć problemów współczesnego świata. Ta teoria jest przeciwieństwem encyklopedyzmu.
5) Strukturalizm  - twórca: Kazimierz Sośnicki. Opiera się na tym, by podzielić treści kształcenia podzielić na dwie grupy: elementy podstawowe (o trwałej wartości kształcącej) i elementy wtórne (fakultatywne, nadobowiązkowe). Przykład: USA. Od najmłodszych lat dajemy człowiekowi możliwość wyboru tego, co go najbardziej interesuje.
6) Egzemplaryzm - teoria ta mówi, by dokonać bezwzględnej redukcji materiału nauczania, ale tak, by nie doprowadzić do zubożenia procesu kształcenia. Wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, są to przykłady reprezentacyjne dla danego tematu. Od gotowych praktycznych efektów dochodzimy do teorii.
7) Materializm funkcjonalny - twórca W. Okoń. Polega na tym, iż należy jednocześnie przekazywać wiedzę teoretyczną i rozwijać umiejętności posługiwania się nią. Dzielimy treści kształcenia na podstawowe i wtórne. Należy pokazać jak młody człowiek ma postępować, by zdobyć daną wiedzę.
Metody kształcenia to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem, bądź też samego ucznia, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia. Metody kształcenia powinny być wypracowane w relacji nauczyciel - uczeń, uczniowie powinni posiąść je też sami, bo służą samokształceniu.
Kryteria doboru metod kształcenia:
- cele i zadania dydaktyczne, które mamy zrealizować w ciągu danej lekcji lub jednostki metodycznej
- treści: charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania
- wiek uczniów, faza ich rozwoju
- przygotowanie nauczyciela (przygotowanie metodyczne, jakie zna metody nauczania)
- baza materialna szkoły (wyposażenie)
Charakterystyka metod kształcenia:
a) klasyczne metody kształcenia (fundamentalne, niezbędne do pracy dydaktycznej);
b) nowoczesne metody kształcenia (pojawiają się w związku z rozwojem technologicznym).
Ad. a:
- pokaz - demonstrowanie przedmiotów, zjawisk, procesów, czynności przy jednoczesnym, umiejętnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy
- pomiar - czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazu, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod kierunkiem nauczyciela, pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk i procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar
- pogadanka - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą
- dyskusja - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą. Zdanie nauczyciela jest równorzędne ze zdaniem uczniów.
- wykład - metoda przewidziana dla określonego poziomu edukacji
- opis – opisuje stan faktyczny zjawiska. W dydaktyce należy go rozumieć jako charakterystykę przedmiotów, zjawisk, procesów a nawet osób.
- opowiadanie - polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi wydarzeniami w formie ich słownego opisu, na przedstawieniu określonej akcji, która rozwija się w czasie.
- praca z książką - jest źródłem wiedzy, ponadto daje możliwość utrwalenia, rozszerzenia i pogłębienia wiadomości, jak też wdraża do opanowania metod i technik samokształcenia.
- metoda laboratoryjna - polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania.
- metoda zajęć praktycznych - polega na wykonywaniu przez uczniów różnorodnych zadań o charakterze praktycznym.
Ad. b:
- metoda problemowa - podstawą klasycznej metody problemowej stała się Deweyowska analiza problemowa. Składa się z czterech etapów:
1. wytwarzanie sytuacji problemowej
2. formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania
3. weryfikacja pomysłów rozwiązania
4. porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach praktycznych i teoretycznych
- metoda gier dydaktycznych - mamy możliwość do zastosowania kilku podmetod:
~ burza mózgów - nowoczesna metoda. To zespołowe wytwarzanie pomysłów w rozwiązaniu problemu, tutaj się nie argumentuje tak jak w dyskusji, Burza mózgów jest spontaniczna, nie ma krytykowania i argumentowania żadnych pomysłów.
~ metoda sytuacyjna - w większości nadaje się do tematów społecznych. Polega na tym, że uczniowie są wprowadzani w złożoną sytuację, która ma wiele „za” i „przeciw”. Zadaniem uczniów jest zrozumienie sytuacji i podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania.
~ metoda biograficzna - polega na szukaniu rozwiązań określonych problemów w biografiach ludzi, którzy mieli lub mają czynienia z podobnymi problemami.
~ metoda symulacyjna - polega na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, np. angażuje się młodych ludzi w dosłowne odtworzenie danej sytuacji, problemu. Wymaga się samodzielnego rozwiązania problemu w trakcie symulacji.

Zasady kształcenia to pewne normy postępowania, uznane za właściwe w celu osiągnięciu zamierzonych rezultatów dydaktycznych.
I zasada poglądowości - należy przechodzić od tego co dla ucznia jest bliskie, do tego, co jest mniej znane.
II zasada przystępności – stopniowanie trudności.
III zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - aktywność jest niezbędnym warunkiem do podjęcia pracy, a uświadomienie uczniom celu i zadania ich działania jest podstawowym warunkiem osiągania pozytywnych wyników nauczania.
IV zasada systematyczności - porządkowanie wiedzy w głowie uczniów.
V zasada wiązania teorii z praktyką - wiązanie teorii z praktyką to prawo procesu poznawczego. Teoria bez praktyki straciłaby swój walor poznawczy i praktyczny, zaś praktyka bez teorii pozostałaby wąskim utylitaryzmem.
VI zasada trwałości wiedzy – ma na celu organizowanie procesu dydakt., w którym powtarzanie spowoduje zapamiętanie wiedzy na dłuższy czas.
VII zasada operatywności wiedzy – wykorzystanie wiedzy przekazanej przez nauczyciela w praktycznych sytuacjach.
VIII zasada efektywności – bierzemy pod uwagę czynniki: czas pracy ucznia, jego zdolności i możliwości, środowisko rówieśnicze, rodzinne, czynniki związane z nauczycielem.
XIX zasada indywidualizacji i uspołecznienia – powinno się podchodzić do każdego ucznia indywidualnie.

Osiągnięcia szkolne to wyniki procesu dydaktyczno-wychowawczego, który uczniowie zawdzięczają szkole, a więc stopień opanowania przez uczniów wiedzy i sprawności.
Dwa nurty w systemie oceniania:
- ocenianie wewnątrzszkolne – służy bieżącej ocenie uczniów, stanu ich wiedzy
- ocenianie zewnętrzne - organizowane przez OKE. Nie jest to ocenianie jednostkowe, lecz akt podsumowujący etap kształcenia.
Formy oceniania:
a) sprawdzanie wiedzy i umiejętności po szkole podstawowej
b) egzamin gimnazjalny
c) egzamin maturalny
d) egzaminy zawodowe
e) egzaminy potwierdzające kwalifikacje przygotowania do zawodu

Formy organizacyjne procesu kształcenia mają na celu zorganizowanie pracy nauczyciela i ucznia.
Kryteria doboru form organizacyjnych kształcenia:
Dobór form organizacyjnych zależy od wielu czynników:
- cele i zadania kształcenia
- właściwości przedmiotu nauczania
- wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne
- liczba uczniów
- miejsce pracy
- czas pracy
Ze względu na liczbę uczniów biorących udział w procesie dydaktycznym wyróżnia się:
- nauczanie jednostkowe - indywidualne
- nauczanie grupowe – podział np. na grupy językowe
- nauczanie zbiorowe (frontalne) – uczelnia wyższa
Ze względu na miejsce pracy formy dzieli się na:
- zajęcia szkolne (nauka w klasie podczas lekcji, praca w laboratorium, warsztacie szkolnym, świetlicy itp.)
- zajęcia pozaszkolne (praca domowa, wycieczka, zajęcia w zakładach produkcyjnych itp.)
Ze względu na czas pracy:
- lekcyjne
- pozalekcyjne (koła zainteresowań, zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze, zajęcia kompensacyjno – korekcyjne)
Metoda pracy - rodzaje pracy zespołowej
- jednolita praca - grupa podzielona na mniejsze podgrupy, otrzymują to samo zdanie
- praca zróżnicowana - grupy wykonują inne zadania
- praca kombinowana - część zespołu pracuje nad innym zadaniem, ale dla jednej grupy
- praca zespołowa - uczy współpracy, samodzielności, uczniowie są aktywnie zaangażowani w pracę
System klasowo-lekcyjny obowiązuje w Polsce i innych krajach. Jest najpowszechniejszą odmianą nauczania zbiorowego:
- tworzy się grupę uczniów w tym samym lub podobnym wieku
- klasa szkolna pracuje wg. ustalonego rocznego planu nauczania
- trwająca 45 min. lekcja
- każda lekcja jest poświęcona jednemu przedmiotowi
- pracą uczniów kieruje nauczyciel
Zalety:
- tworzy przejrzystą strukturę organizacyjną
- umożliwia pracę z liczną grupą uczniów
- pozwala wykształcić współpracę i współzawodnictwo
- zapewnia organizację systematyczności nauczania
Wady:
- treści kształcenia są narzucane uczniom odgórnie
- sztywność organizacyjna
- uczeń jest traktowany przedmiotowo
- brak indywidualizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej

Antypedagogika (pedagogika alternatywna) powstała, gdy sztywny system klasowy powodował, że dziecko było przedmiotem. Korzenie: Niemcy XX w. Do Polski nurt ten trafił dzięki obecności w Uniwersytecie Łódzkim w 1985 roku profesor pedagogiki z Uniwersytetu z Giessen - Horsta Widmanna, który wygłosił na ten temat krótki wykład. Prekursorem w polskiej rzeczywistości był Janusz Korczak i stworzony przez niego system. Współcześnie w Polsce pewną ilość publikacji nastawionych krytycznie wobec szkoły i systemu edukacyjnego wydał Zbigniew Kwieciński.
Antypedagogika zakłada w swoim działaniu:
- dziecko samo decyduje o sobie
- dziecko ma dobrowolność działania
- nauczyciel jest tylko przewodnikiem
- bardzo krytyczne podejście do instytucji szkoły
- propagowanie edukacji domowej
Koncepcja pedagogiczna A.S. Neilla – szkoła w Summerhill
Bodźcem stworzenia tej szkoły było przekonanie, że dziecko nie jest z natury złe, a jest istotą dobra. Powinno samo decydować o własnym losie, nie narzucać mu żadnych zakazów i nakazów. Samo wie, czego potrzebuje na danym etapie życia – samo kieruje swoim rozwojem. Wychowawca stwarza odpowiednie warunki do tego rozwoju i nie wywiera presji moralnej. Dziecko, któremu daje się wybór, częściej pojawia się w szkole, chętniej się uczy, edukacja przynosi większe korzyści. Jak funkcjonowała szkoła: - uczniowie posiadali wolny wybór w kwestii uczenia się – nacisk na traktowanie dziecka (pomoc kogoś, kto jest po ich stronie).
Postulat samorządności uczniów:
- samorządy odpowiedzialne za organizację szkoły i internatu
- wprowadzono przepisy dot. bezpieczeństwa
Szkoła ta i inne prowadzone w podobny sposób ukazały istotne zmiany w osiąganiu celów dydaktycznych (swoboda dla młodego człowieka, b. duża motywacja do nauki).
Ruch społeczny edukacji domowej (St. Zjednoczone):
W Polsce na początku lat 90-tych. Propagatorem tego ruchu w Polsce był dr Marek Budajczak. W Polsce można uczyć dzieci w domu, nie ma obowiązku szkolnego, lecz obowiązek nauczania, realizowany przez szkoły. Ucznia w domu uczy rodzic, który składa wniosek do dyrekcji szkoły. Dziecko zdaje końcowe egzaminy w szkole. Edukacja domowa dziecka może rozpocząć się od 6.r.ż lub na dowolnym etapie edukacji. Na dowolnym etapie edukacji można ed. domową przerwać i posłać dziecko do szkoły. Rzodzic może do nauczania zatrudnić nauczycieli.
Program zajęć, program szkolny – są to wszelkie dokumenty i polecenia składające się na instrukcje normujące pracę szkół i nauczycieli, ukierunkowaną na doprowadzenie ucznia do osiągnięcia założonych celów programowych. Każdy program szkolny musi zawierać:
- cele kształcenia
- drogę do tego celu
- środek realizacji tych celów, narzędzia dydaktyczne
Funkcje programu szkolnego:
- f. utrzymująca – utrzymuje organizację proc. dydakt.
- f. utrwalająca
- f. reprodukująca wartości
- f. zachowawcza
Modele programów szkolnych:
Model analityczny – przeważający. Wiedza jest obiektem, który należy zdobyć. Uczeń matą wiedzę przyjąć, przyswoić. Koncentracja na wiedzy, o której sądzi się, że jest wiedzą obiektywną. Preferuje się encyklopedyczne fakty, a nie sprawność i umiejętności lub kompetencje.
Model hermeneutyczny – zakłada, że uczymy się, aby znaleźć odpowiedź, odnaleźć wiedzę. Wiedza jest obiektem współtworzenia. W tym modelu stawia się duży nacisk na komunikację. Preferowane jest uczenie się przez doświadczenie. Nauczyciel z uczeniem dochodzi do pewnych faktów.
Model krytyczny – uczyć się, by zmieniać. Uzyskana wiedza ma dać nam możliwość zmiany otaczającej nas rzeczywistości. Model ten zawsze zakłada konieczność krytycznego spojrzenia na zobiektywizowaną już wiedzę.